------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ojciec nie opowiadał mi zwykłych bajek, tylko podczas pełni księżyca za pomocą sztucznej szczęki udawał, że zmienia się w wilkołaka. To były magiczne chwile. Pozostały we mnie i dzięki nim mogę robić takie filmy jak "Sweeney Todd"
~Tim Burton
Tim Burton to reżyser którego albo się kocha, albo nienawidzi. Myślę, że nie potrzeba się rozpisywać na temat tej postaci - każdy kto w jakimś stopniu jest zainteresowany kinematografią wypracował swoje zdanie na jego temat, a twórczość jest mu dobrze znana.
Przejdźmy więc do sedna - rankingu. Burton ma na swoim koncie 29 filmów, w tym 16 pełnometrażowych i to właśnie na tych ostatnich skupię uwagę w tym poście. Przy czym nie zapominając o dwóch wspaniałych krótkometrażówkach - "Vincent" oraz "Frankenweenie", które w twórczości Burtona zasługują na specjalne miejsce, bo gdzie indziej jeśli nie w "Vincencie" skrystalizował się unikalny styl reżysera?
Tak więc, zapraszam do lektury :)
PS. W rankingu nie znajdziecie "Wielkiej Przygody Pee-Wee Hermana", pełnometrażowego debiutu Burtona. Powód? Filmu nie miałem okazji jak dotąd obejrzeć :)
PS2. Nie wspominam tutaj również o filmach w których Burton odgrywał rolę producenta jak "Miasteczko Halloween" czy "9", które to obrazy często postrzegane są jako dzieła wyreżyserowane właśnie przez Burtona.
Wyszedł film nudny, pozbawiony jakiejkolwiek energii, czegoś co przyciągnęłoby widza do ekranu. Ciężko nawet dotrwać do napisów końcowych, bo całość zwyczajnie nuży. Obrazu nie ratuje nawet solidna obsada ról drugoplanowych - Helena Bonham Carter czy Tim Roth są świetni (ale w ich przypadku to standard). Jednak całkowicie nieprzekonująco wyszedł odtwórca głównej roli - Mark Wahlberg. Aktor który udowodnił, że stać go na zagranie w fantastyczny sposób ("Boogie Nights" czy "Infiltracja"), tutaj jest... zwyczajnie drewniany.
Są oczywiście i plusy, rewelacyjna scenografia i charakteryzacja - czyli strona wizualna filmu. To jednak za mało, aby powiedzieć, że to dobry obraz. Bo Burton w tym przypadku poległ. Zamiast męczenia się przy tym tytule polecam obejrzeć oryginał z 1968 roku.
I w wersji Burtona są tego surrealizmu przebłyski. Niestety tylko przebłyski. Największą i podstawową wadą filmu jest scenariusz i jego koncepcja. Zamiast zekranizować książkę Carolla, twórcy porwali się na swoisty sequel w wersji filmowej, przenosząc akcję kilka lat po wydarzeniach znanych z kart powieści. I czuć, że całość wymyślona jest na siłę. Fabuła redukuje się do wytartych schematów i znanych kliszy kina fantasy - wybraniec (tutaj Alicja) który musi uratować magiczną krainę. To już było.
Wad jest niestety więcej. Przede wszystkim rola Johny'ego Deppa, która to została wyeksponowana do zbyt dużych rozmiarów (a przecież Kapelusznik to postać zdecydowanie poboczna), a przy tym jak na złość widać tutaj wypalającego się aktorsko Deppa który nie uwolni się już chyba od maniery Jacka Sparrowa. Mógłbym wyliczać błędy i potknięcia twórców (drewniana Mia Wasikowska, zbyt dużo CGI i animacji komputerowej - Kraina Czarów wygląda sztucznie), ale po co? "Alicja..." to film zwyczajnie nieudany.
Nie zrozumcie mnie źle. Jest lepiej niż w przypadku "Alicji...". Jest mroczniej, inteligenty (aczkolwiek "suchy") humor, a najważniejsze - czuć Burtona ze swoich najlepszych lat, a Johnny Depp próbuje pokazać coś nowego. Ale brakuje tutaj jakiejś iskry, czegoś co zdecydowałoby, że to film w pełni udany.
Doskonała jest za to obsada drugoplanowa, która przewija się gdzieś za dominującym Deppem i Evą Green (której osobiście nie lubię, mimo, że talentu nie można jej odmówić) - Michelle Pfeifer, Helena Bonham Carter, Chloe Moretz, Bella Heathcote czy Jackie Earle Haley są w swoich rolach perfekcyjni. Zagrała także reszta - strona wizualna oraz dźwiękowa (soundtrack z piosenkami z lat 60. jest rewelacyjny - Alice Copper, Donovan, Iggy Pop itp.), a do tego - w jakiś pokrętny sposób - z każdym kolejnym seansem film zyskuje na atrakcyjności.
Zupełnie nie wiem czego widzowie się spodziewali po tym tytule, ale prawdopodobnie poważnego filmu o inwazji obcych. Inaczej nie umiem wytłumaczyć fali krytyki skierowanej w ten obraz. Toż to przecież film taki jaki być powinien. Pastisz, pełen absurdu i czarnego humoru.
Znakomita obsada (Nicholson! Close! Brosnam! DeVito! J.Fox!), która pokazała kapitalną grę aktorską (przy czym pokazując również niesamowity dystans do siebie i tego co robią), a do tego wspomniany wcześniej czarny humor który wprost wylewa się z ekranu.
Dlaczego więc tak nisko w rankingu? Proste - Burton nakręcił filmy lepsze, jednak ten nie odstaje od reszty - znakomite kino.
Co nie oznacza, że "Charlie..." to kino infantylne czy (!) nieudane. Przeciwnie. Pokusiłbym się nawet o stwierdzenie, że to jedna z lepszych rzeczy która wyszła spod ręki Burtona po roku 2000. Ciepły, przyjemny i przywołujący uśmiech na twarz - taki jest ten film. Świetny aktorsko (epizodyczna rola Christophera Lee jest rewelacyjna), wizualnie olśniewający, przy czym nie stroniący od zamierzonego kiczu.
Fakt, że są tutaj sceny wywołujące zażenowanie (śpiewające Oompa Lompasy), nie przysłania ogólnego obrazu całości. Osobiście polecam, bo to jeden z tych filmów do których wraca się z przyjemnością.
Co my tu mamy? Mrok, mrok, Johnny Depp, mrok. Tak, to chyba najmroczniejszy z dotychczasowych, nakręconych przez Burtona filmów. Atmosfera jest tak gęsta, że można ją kroić nożem, scenografia i oświetlenie przesiąknięte są zimnymi, pozbawionymi życia kolorami - dominuje szarość i czerń. Jest w tym jakiś urok. Wszystko wygląda niezwykle teatralnie. Sporo tutaj także makabry i brutalności. Jasne, przemoc jest przerysowana i groteskowa, jednak pod koniec jej wysokie stężenie niebezpiecznie zbliża film do granicy taniej makabreski, która bardziej śmieszy niż przeraża.
"Sweeney Todd" to jednak (czy może raczej przede wszystkim) musical. Jako taki film sprawdza się wyśmienicie. Aktorzy śpiewają nieczysto i nieprofesjonalnie, jednak to dodaje tylko piosenkom smaku. A fabuła? To kolejna wariacja na temat krwawej zemsty - w wersji Burtona oczywiście. Losy bohaterów są niezwykle przejmujące, a zakończenie wywołuje ciarki na plecach. Coś wspaniałego.
Postać Batmana przed rokiem '89 dostała jedynie okryty złą sławą serial i film telewizyjny z Adamem Westem w roli głównej. Przepełniony infantylnością scenariusz, tragiczna gra aktorska, a do tego Batman i Robin wyglądający jakby uciekli z dziecięcego balu dla przebierańców. Mimo, że miało to jakiś urok lat 60 - to nie był film na który zasługiwał Batman. Burton taki film stworzył. Jednak na swoją modłę, nie trzymając się sztywno komiksowego pierwowzoru, co widać chociażby w designu Gotham - połączenia nowoczesnej architektoniki z gotykiem. Coś wspaniałego. W warstwie wizualnej takich "burtonowych" smaczków jest znacznie więcej.
Michael Keaton w roli Bruce'a Wayne'a był strzałem w dziesiątkę - bohater z mrocznymi tajemnicami, a jednak pełen dystansu i humoru (całkowite przeciwieństwo Bale'a w trylogii Nolana, gdzie Bruce jest cierpiącym męczennikiem). Keatonowi partneruje Kim Basinger w roli dziennikarki Vicky Vale, cóż powiedzieć? Jest świetna. Jednak to Jack Nicholson kradnie cały show. Joker w jego interpretacji to mistrzostwo (któremu dorównał tylko Heath Ledger w "Mrocznym Rycerzu").
Precyzyjna reżyseria Burtona, klimat i scenografia, niezapomniana muzyka Danny'ego Elfmana - cudowny film.
Burton sięgnął po jedną z pierwszych swoich krótkometrażówek i postanowił rozwinąć jej fabułę. Chwała mu za to. Do tego zrealizowany metodą animacji poklatkowej, w czerni i bieli, przy rewelacyjnym dubbingu (Winona Ryder, Catherine O'Hara czy Martin Landau - tak, brak tutaj Johnny'ego Deppa! można rzec tylko: nareszcie). Wyszła słodko-gorzka animacja, niezwykle sentymentalna i piękna - pod względem fabularnym, jak i plastycznym.
Jeśli także ktoś z was skreślił już Burtona, a nie widział jeszcze "Frankenweenie" powinien jak najprędzej to nadrobić. A jest warto, naprawdę.
Ale rozwinę: technicznie to film powalający na kolana. Jestem pod ogromnym wrażeniem pracy jaką wykonali animatorzy (pamiętajmy, że to animacja poklatkowa - ustawianie lalek itp.), każdy ruch postaci to poezja. Ogromny szacunek. Do tego Danny Elfman stworzył jeden z najpiękniejszych filmowych soundtracków (wystarczy posłuchać motywu przewodniego czy też tego utworu). Dubbing na najwyższym poziomie, Johnny Depp i Helena Bonham Carter grają swoim głosem niezwykle subtelnie i minimalistycznie.
No i klimat. Tak magicznego i tajemniczego klimatu nie uświadczycie nigdzie indziej, w żadnej innej "bajce". Najlepsza animacja Burtona i jedna z najlepszych w ogóle.
To czarna komedia w pełnym tego słowa znaczeniu. Humor gęsty jak smoła, pełen absurdu który wypełnia inteligentne dialogi. Do tego pokręcona fabuła, wypełniona jeszcze bardziej pokręconymi postaciami.
O sile tego filmu stanowią aktorzy. Tak doskonała obsada w jednym filmie to popis aktorski na najwyższym szczeblu - Alec Baldwin, Geena Davis, Michael Keaton (chyba najbardziej nieoczywista rola w jego karierze), Winona Ryder, Jeffrey Jones, Catherine O'Hara i wielu innych doskonałych aktorów.
Burton serwuje nam również ucztę dla oczu, bo film nakręcony jest perfekcyjnie (a pamiętajmy, że to dopiero początki), plus świetna warstwa dźwiękowa (muzyka - ponownie Danny Elfman). Najlepsze komedia wszech czasów? W mojej opinie, owszem.
Co mógłbym jeszcze napisać o tym dziele? Wspomniałem już, że jest wyjątkowe? Jasne, ale pozwólcie, że się powtórzę - to jest film wyjątkowy. Nigdy wcześniej (no może jedynie w "Edwardzie..."), ani później Burton nie poprowadził narracji filmowej w tak poetycki i piękny sposób. Do tego wsparty został przez fantastyczne zdjęcia (te kolory!) i muzykę Elfmana.
A do tego wszystkiego Burton zatrudnił aktorów z którymi wcześniej nigdy przedtem nie spotkał się jeszcze na planie filmowym. Rezultaty? Więcej niż zadowalające. Ba! Ewana McGregora czy Alison Lohman z wielką chęcią zobaczyłbym jeszcze kiedyś w jakiejś produkcji Burtona (nie wspominając o Marion Cotillard czy Steve Buscemi).
"Duża Ryba" to obraz który porusza najskrytsze struny w duszy, śmiesząc i niejednokrotnie wzruszając. Sprawia, że na chwilę możemy zapomnieć o tym co wokoło nas i daje niezapomnianą szansę przeżycia wyjątkowej historii.
Bo oglądając "Edwarda..." ma się wrażenie jakby obcowało się z samym umysłem Burtona, wchodząc wgłąb niego. Jakby reżyser pokazywał nam swoje wnętrze, to co znajduje się w jego duszy. I chyba dlatego to film tak ważny, piękny i niezwykły. Historia o wyobcowaniu, niezrozumieniu oraz potrzebie miłości i akceptacji. Przejmująca i wzruszająca do łez. Bez kombinowania, filozofowania, pseudointelektualnego bełkotu. To historia prosta i w swej prostocie wspaniała.
Wspaniale wypada również dwójka głównych aktorów - Johnny Depp (który dzięki roli Edwarda zyskał rozgłos) i Winona Ryder, a w planie drugoplanowym sam Vincent Price (Burton w dzieciństwie był jego wielbicielem).
Burton dał upust swojej wyobraźni. Całkowicie. I dzięki temu powstało dzieło które zapisze się w historii kina złotymi zgłoskami.
Ed Wood który został "uhonorowany" tytułem "najgorszego reżysera w historii" to chyba ostatnia postać jaka zostałoby zaszczycona filmową biografią - nie dla Burtona. Ponieważ dla niego Ed Wood jest raczej źródłem inspiracji i fascynacji.
Burton bawi się konwencją biografii, przetwarzając ją na swój sposób, nie ograniczając się w żaden sposób. W genialny sposób łączy komedię z dramatem, dając w rezultacie historię zajmującą i hipnotyzującą.
W dużej mierze do takiego stanu rzeczy przyczyniła się - jakże trafiona - decyzja o zrealizowaniu filmu w czerni i bieli, a także popisowa rola Deppa oraz fantastyczna Martina Landau'a, standardowo, jak to u Burtona mocarny jest plan drugi, kogo tu mamy? Chociażby Billa Murray'a czy Jeffrey'a Jonesa.
To biografia inna niż wszystkie, która zaskakuje i zachwyca. Burton pokazuje się od innej strony, na stanowisku reżysera, jednocześnie dodając to co najlepsze z jego twórczości. Trzeba obejrzeć obowiązkowo!
Po sukcesie "Batmana" Burton dostał kredyt zaufania od Warner Bros. i całkowicie wolna rękę w tworzeniu kolejnej części, bez ingerowania producentów. Burton wykorzystał sytuację w 100%, dając film na podstawie komiksu, który jednocześnie jest w pełni autorskim projektem.
Gotham wygląda jeszcze mroczniej, gotyk jest obecny w niemal każdym kadrze, do tego wszystko spowija śnieg i lód. Barwy świata są ciemne i smutne. Z wrażeń estetycznych: to jeden z najlepszych wizualnie filmów jakie widziałem w życiu.
Burton łączy gatunki i konwencje (horror, czarna komedia, fantasy, trochę romansu, dramat), dodając do tego masę odniesień, symboliki i podtekstów, makabry, groteski czy kiczu. Smaczków czy puszczania oka do widza jest mnóstwo. Wychodzi mieszanka wybuchowa, nad którą Burton doskonale zapanował, pokazując niesamowite zdolności reżyserskie.
To chyba najmroczniejszy z dotychczasowych Batmanów, pokazujący prawdziwą i zwierzęcą naturę człowieka, a jednocześnie kruchą i skomplikowaną (Pingwin), jak i niezwykle przewrotną (Catwoman).
Michael Keaton pojawia się ponownie w roli ekscentrycznego Bruce'a Wayne'a. Podtrzymuje moje zdanie, że to najlepszy wybór jaki mógł paść. Niejednoznaczna rola Danny'ego DeVito jako Pingwin to majstersztyk, od którego przechodzą ciarki, no i jest jeszcze Michelle Pfeifer. O jej roli mógłbym napisać cały wpis. Jest wspaniała i jako fajtłapowata sekretarka Selina Kyle i jako niebezpieczna Catwoman. Cudowna. Kropka.
"Powrót Batmana" to - tak jak napisałem na początku - arcydzieło. Burton dał nam najlepszy film o Batmanie i jedną z najlepszych ekranizacji komiksu w historii kina, a przy tym całą swoją twórczość w pigułce (spotkałem się kiedyś z trafną opinią, że to nie film Burtona, a raczej film który jest Burtonem). Aż przeszły mnie ciarki po plecach. Mistrzostwo.
Wiem, że wielu z was czytając powyższe słowa, powie, że przesadzam. Być może, ale naprawdę takie mam odczucia względem "Jeźdźca...". Film który przygniata przede wszystkim swoim klimatem - cudownie baśniowym, a jednocześnie mrocznym i niepokojącym (co podkreśla równie niepokojąca muzyka Elfmana).
To za co uwielbiam ten obraz to fakt, że został zrealizowany bez udziału komputerów, w starym stylu, przypominające stare horrory spod znaku "monsters movie". Swoje robi również scenografia i kostiumy - starannie przygotowane i zwyczajnie zachwycające. Film jest absolutnie olśniewający od strony wizualnej, coś fantastycznego, czego łatwo się nie zapomina.
To produkcja w której swoją klasę potwierdził również Johnny Depp (lata 90 to zdecydowanie jego najlepszy okres), a towarzyszy mu eteryczna i filigranowa Christina Ricci. Idealnie obsadzone są również role drugoplanowe jak choćby występ Christophera Walkena w roli Jeźdźca.
Urzekający to horror, a mi kończą się nawet słowa, aby opisać jak bardzo uwielbiam ten film i jak szczególne miejsce zajmuje w moim filmowym życiu. Burton stworzył dzieło które jest ze wszech miar godne polecenia i obejrzenia. A określenie "Arcydzieło" jak na razie musi wystarczyć.
Myślę, że wielu nie zgodziłoby się z moim wyborem pierwszego miejsca, ale tak jak napisałem wcześniej - ranking całkowicie opiera się na subiektywnych odczuciach co do filmografii Burtona.
A jak wygląda przyszłość i plany jednego z najciekawszych reżyserów przełomu XX i XXI wieku? Rok 2014 przyniesie nam wspaniale zapowiadającą się biografię malarki Margaret Keane pt. "Big Eyes". Obsada (Christoph Waltz i Amy Adams!!) oraz tematyka sugerują, że możemy dostać kawał dobrego kina. Kolejne projekty (jeszcze bez ustalonej daty premiery, w domyśle rok 2014-15) to sci-fi "Monsterpocalypse" (co do tego filmu mam złe przeczucia) oraz "The Addams Family" który ma zostać zrealizowany w technice animacji poklatkowej.
Jest na co czekać, Burton nie próżnuje, a my liczymy, że w końcu - po udanym "Frankenweenie" - wskoczy na właściwe tory w swojej artystycznej drodze.
